Schaamte en taboe omdat je zwangerschap allesbehalve een blije en zorgeloze tijd is. Of omdat je na de bevalling helemaal niet kunt genieten van je kind. Het overkomt naar schatting zo’n 10 tot 15 procent van de vrouwen voor of na de bevalling. De grootste groep kampt met een depressie, een angststoornis, en in mindere mate ook met bipolaire stoornissen of psychoses, waarvan de kraambedpsychose het meest berucht is.
‘Vooral angst heeft vele gezichten’, vertelt psychiater Irene Sporre. Soms gaat het om angst voor het bevallen, het ondergaan van een punctie of andere zwangerschapscontroles; dat zijn specifieke fobieën. Daarnaast zien we ook regelmatig vrouwen met dwangstoornissen. Die kunnen variëren van onschuldig beginnend verlies van controle over de situatie, tot echt forse dwangmatigheden. De baby wordt bijvoorbeeld dwangmatig schoongehouden door een overmatige angst voor besmetting. En dan is er ook nog een gegeneraliseerde angststoornis, zoals de angst dat de baby iets overkomt.’
Roze en grijze wolken, psychische klachten bij zwangere vrouwen
Interview met Irene Sporre en Carlinde Broeks
Dat de bekende roze wolk van de zwangerschap voor sommige vrouwen een grijze achterkant heeft, weten Carlinde Broeks en Irene Sporre als geen ander. Als psychiater behandelen zij zwangere vrouwen die gebukt gaan onder psychische klachten, zoals angst en depressie. Drie jaar geleden zetten zij in Amsterdam een nieuwe dagbehandeling op om deze vrouwen te ondersteunen. Hun ervaringen delen ze in de Verdiepingscursus zwangerschapspsychiatrie die begin november start.
'Dat een zwangerschap een beschermende factor zou zijn bij het ontstaan van psychopathologie, is een veel voorkomend misverstand'
Irene Sporre
Complexe behandeling
‘Dat een zwangerschap een beschermende factor zou zijn bij het ontstaan van psychopathologie, is een veel voorkomend misverstand’, waarschuwt Irene. Zwangere en niet zwangere vrouwen lopen wat dit betreft evenveel risico.‘Maar bij de behandeling van de problematiek spelen andere afwegingen. Welke medicamenteuze behandelingen kun je zwangere vrouwen bijvoorbeeld bieden – en welke niet. Dat maakt de behandeling van deze populatie complexer.’
Direct gevolg hiervan is dat vrouwen tijdens en na hun zwangerschap minder vaak worden behandeld voor psychopathologie, vult psychiater Carlinde Broeks aan. ‘Die onderbehandeling betekent uiteindelijk toch dat de problematiek minder wordt herkend of erkend. Deels heeft dit ook te maken met het taboe op het niet blij zijn met de zwangerschap. En vaak worden psychische klachten door de omgeving gerelativeerd door alle veranderingen die zich in die periode voltrekken; alsof die klachten erbij horen en vanzelf wel weer zullen overgaan.’ ‘Of deze vrouwen krijgen de reactie: klaag maar niet, want het is je toch gelukt om zwanger te worden?!’ gaat Irene verder. ‘Bij veel zwangere vrouwen leidt dat tot schuld- en schaamtegevoel. Want waarom lukt het hen niet om gewoon te genieten van wat een fantastische periode zou moeten zijn? Daardoor uiten zij hun klachten waarschijnlijk minder, waardoor een deel van de problematiek wordt gemist.’
Nieuw dagbehandelingsprogramma
Gelukkig zijn steeds meer zorgverleners zich bewust van mogelijke psychische problemen tijdens de zwangerschap, constateert Irene, wijzend naar de POP-poli’s die overal in Nederland zijn opgezet, waarin gynaecologen, psychiaters en kinderartsen samenwerken om problemen tijdens of na de zwangerschap waar mogelijk vóór te zijn. ‘In Amsterdam hebben POP-poli’s een consultatieve en adviserende functie’ verduidelijkt zij. ‘Vrouwen krijgen daar een behandeladvies, maar voor een behandeling moeten ze elders op zoek. Omdat er wat betreft de specialistische GGZ voor zwangere en pas bevallen vrouwen echt een hiaat bestond, zijn we drie jaar geleden bij Arkin gestart met een nieuw dagbehandelingsprogramma.’‘Ons ‘kindje’ is ondergebracht bij het NPI, het expertisecentrum voor behandeling van persoonlijkheidsstoornissen, vult Carlinde aan. ‘Inmiddels hebben zo’n 200 vrouwen daar aan het behandelprogramma deelgenomen. Aanvankelijk was de dagbehandeling uitsluitend gericht op zwangeren met de meest complexe klachten. Maar de afgelopen jaren is het aanbod gaandeweg uitgebreid, waardoor er nu bijvoorbeeld ook post partum-programma is voor moeders met hun pasgeboren baby. Hierbij werkt Arkin samen met infant mental health-specialisten van het Kabouterhuis. Zo kunnen we nu dus écht zorg bieden tijdens de eerste duizend dagen vanaf de conceptie’, zegt Carlinde trots.
Open groepen
De vrouwen die aan de dagbehandeling deelnemen, volgen één dag per week een gevarieerd opgezet groepsprogramma. Met een centrale opening, psychotherapie, psychomotore therapie, farmacotherapie, psychoeducatie en een gezamenlijke lunch met aandacht voor gezonde voeding. De open groepen bestaan uit maximaal tien vrouwen, waarbij de vrouwen die bijna gaan bevallen uitstromen en plaatsmaken voor nieuwe deelnemers.‘Veel van deze vrouwen hebben traumatische ervaringen, en zijn vaak zeer gemotiveerd voor behandeling; juist omdat ze de gevolgen van hun trauma niet willen doorgeven aan hun kind, zonder nog te weten hoe dat dan moet.’
‘Uit onderzoek blijkt dat traumatische ervaringen in de jeugd van de moeder inderdaad het stresssysteem van de baby beïnvloeden; veranderingen in het stress-systeem van de moeder worden dus waarschijnlijk al overgedragen tijdens de zwangerschap.'
Carlinde Broeks
Verdiepingscursus
Tijdens de nieuwe verdiepingscursus die Carlinde en Irene bij de RINO Groep gaan geven, putten zij vanzelfsprekend uit hun praktijkervaring. ‘Natuurlijk storten we een bak casuïstiek leeg’, grapt Irene. Daarbij zal Carlinde ook nieuwe kennis delen, die zij heeft opgedaan met haar promotieonderzoek naar de wijze waarop ernstige psychiatrische klachten tijdens de zwangerschap het stress-systeem van de baby beïnvloeden.Uit dit onderzoek blijkt dat traumatische ervaringen in de jeugd van de moeder inderdaad het stresssysteem van de baby beïnvloeden; veranderingen in het stress-systeem van de moeder worden dus waarschijnlijk al overgedragen tijdens de zwangerschap. Ook dat toont weer aan hoe belangrijk het is om vroeg aandacht te hebben voor de moeder én het kind; want hierdoor heeft het kind namelijk ook een verhoogde kwetsbaarheid voor lichamelijke en psychiatrische aandoeningen.
Klinische dilemma’s
‘We gaan dus echt de diepte in’, belooft Irene. ‘We bespreken de mogelijkheden van tweede- en derdelijns zorg, zowel psychotherapeutisch, medicamenteus als systemisch. Daarbij gaan we onder meer in op groepsbehandeling van persoonlijkheidsproblematiek, specifiek voor vrouwen in deze levensfase. Verder gaan we in op risico’s en effecten van onbehandelde psychopathologie op de hechting met het kind. En we bespreken veel voorkomende klinische dilemma’s die de cursisten in hun eigen werk tegenkomen. Kortom, een breed scala aan onderwerpen.’De deelnemers aan de verdiepingscursus hebben verschillende achtergronden en werken al met deze doelgroep: psychiaters, infant mental health specialisten en psychologen. Vanwege dit gemêleerde gezelschap verwachten beide docenten dat er de nodige ‘multidisciplinaire kruisbestuiving’ zal ontstaan zodra er praktijkervaringen worden uitgewisseld.
Letterlijk: mooi levenswerk
De reacties van de behandelde vrouwen zijn veelal positief; hun feedback stemt Carlinde ‘super gelukkig’. Zij voelen zich gezien, gehoord en goed geholpen. Dat is voor een belangrijk deel te danken aan de gekozen insteek met een breed opgezet groepsaanbod. ‘En wanneer zit je nou met tien andere vrouwen bij elkaar, die allemaal met dezelfde dilemma’s worstelen? Dat biedt veel steun en daagt de vrouwen uit om hun krachtige mogelijkheden meer te gaan benutten.’Irene: ‘Ook al hebben de vrouwen heel verschillende achtergronden en stoornissen, die baby en die buik verbindt. Echt, die onderlinge connectie en identificatie juist in deze levensfase biedt een enorme kracht. Steeds weer is het indrukwekkend om daar deelgenoot van te mogen zijn. Letterlijk: mooi levenswerk!’
- Drs. Carlinde Broeks werkt bij Arkin en doet promotieonderzoek bij het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam naar de effecten van psychopathologie bij moeders tijdens de zwangerschap en op de ontwikkeling van het kind.
- Drs. Irene Sporre heeft meerdere psychiater functies binnen Dimence in Zwolle, waar zij onder andere consultaties doet voor huisartsen en de BGGZ. Ze heeft expertise op het gebied van persoonlijkheidsproblematiek en affiniteit met psychotherapie en de systemische benadering.
- Op de website van het Landelijk Kenniscentrum Psychiatrie en Zwangerschap (LKPZ) staat een overzicht van alle behandelcentra met meer informatie over het aanbod.