Slimmer dan je smartphone

Het is logisch dat je aandacht wordt getrokken door de bewust verslavend gemaakte apps. Als je je bewust wordt van de tijd die je kwijt bent en wat het overmatige gebruik je verder kost, kun je pas keuzes maken. En hoe je de grip terugkrijgt, daar kunnen mijn boek en de workshop bij helpen.
 

De confronterende cijfers

Wat vind je het meest confronterende inzicht over smartphonegebruik?
Als je 3 uur per dag op je scherm zit en 8 uur slaapt, ben je in de aankomende 5 jaar bijna 1 jaar van je wakkere tijd online, namelijk 341 dagen. Dat is 19% van je wakkere tijd. De gemiddelde schermtijd van Nederlanders is op dit moment 9 uur per dag. Daarbij zijn alle schermen meegenomen. Ik wil niet eens uitrekenen hoeveel dagen dat zijn.

Parallellen met verslavingsgedrag

Je werkt al 25 jaar met mensen met verslaving. Zie je parallellen tussen verslavingsgedrag en smartphonegebruik, ook al is de wetenschap daar nog verdeeld over?
Jazeker. Ten eerste loopt de gemiddelde schermtijd elk jaar op. Dat kun je zien als een soort tolerantie. Er is steeds meer nodig voor hetzelfde effect. Verder ervaart een groot deel van de mensen weinig controle over hun gebruik en zijn ze in gedachten veel met hun smartphone bezig. Pogingen om te stoppen of te minderen mislukken of werken slechts tijdelijk. Ook raakt een deel van de mensen in paniek als ze hun telefoon niet hebben, of raken onrustig of geïrriteerd als ze deze niet kunnen gebruiken.

Tenslotte kan overmatig smartphonegebruik een negatieve invloed hebben op je leven. Met een schermtijd van 9 uur per dag kan ik me voorstellen dat andere levensgebieden bijvoorbeeld minder aandacht krijgen dan ze nodig hebben. En bij een deel van de mensen weten we natuurlijk dat het problemen op andere levensgebieden veroorzaakt. Het is bekend dat mensen uit de gokindustrie zijn ingezet bij het maken van apps. Ze zijn bewust verslavend gemaakt. De dopaminekick werkt hetzelfde als bij gokken.

Wat is het effect van smartphonegebruik op onze hersenen dat je het meest alarmerend vindt?
Lastig om daarin een keuze te maken. Misschien dat je bij overmatig schermgebruik in een soort stressstand kunt komen te staan. Dat heeft een negatieve invloed op veel levensgebieden en op je mentale gezondheid. Social media werkt als verdoving; je hoeft even niet te denken aan vervelende emoties. Dit werkt heel tijdelijk en put je lichaam uit, met name je brein.

De workshop voor zorgprofessionals

Je richt je met deze workshop specifiek op zorgprofessionals. Waarom is het zo belangrijk dat overmatig schermgebruik structureel besproken wordt in behandelingen?
Omdat het vaak een rol speelt bij de instandhouding van klachten, maar deze ook kan veroorzaken of verergeren. Bijvoorbeeld bij burn-out wordt om te 'ontspannen' vaak veel gescrold. Maar smartphonegebruik jaagt stress juist aan. Als je dit in je behandeling niet bespreekbaar maakt, slaan je interventies misschien niet of minder aan en heeft de cliënt minder baat bij de behandeling.

Ook bij angststoornissen, stemmingsproblemen en PTSS zie ik vaak dat schermgebruik wordt ingezet om emoties niet te hoeven voelen of om er bepaalde dingen mee uit de weg te gaan. Bij een verslaving speelt vaak een onderliggend probleem mee. De telefoon is een strategie om angsten of somberheid op te lossen.

Kun je een voorbeeld geven waarbij klachten verkeerd worden ingeschat door overmatig schermgebruik?
De andere kant op zie je soms dat bijvoorbeeld ADHD wordt overwogen als diagnose. Als er vooral leefstijlinterventies worden ingezet, zoals bewuster schermgebruik, kunnen klachten in sommige gevallen zodanig afnemen dat blijkt dat de diagnose ADHD helemaal niet klopt. Uit onderzoek blijkt dat als we meer dan twee uur per dag naar een scherm kijken, onze aandacht spanne verkleint. We zijn gewend geraakt aan korte prikkels en kunnen niet meer 'langzaam' genieten.

Hoe leer je professionals om schermgebruik bespreekbaar te maken met hun cliënten zonder moralistisch over te komen?
Door cliënten socratisch te bevragen laat je hen zelf tot een conclusie komen. Dan is het automatisch zonder oordeel. Je stelt vragen die mensen aan het denken zetten over hun eigen gebruik en de effecten daarvan.

Welke concrete tools krijgen deelnemers aangereikt om cliënten meer grip te geven op hun smartphonegebruik?
Tools afkomstig uit de verslavingszorg, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en ACT. Dit zijn evidence-based methoden die hun waarde al hebben bewezen bij andere vormen van verslavingsproblematiek.

Waarom denk je dat het bespreken van schermgebruik in behandelingen nu nog eerder uitzondering dan regel is?
Omdat iedereen achter zijn scherm zit en smartphonegebruik zo normaal wordt gevonden, dat therapeuten zich er niet van bewust zijn dat het een rol kan spelen bij het in stand houden van psychische problemen. We hebben hier met z'n allen een blinde vlek voor ontwikkeld.

Voor welke type zorgprofessionals is deze workshop het meest relevant? En geldt dit in dezelfde mate voor behandelaars van volwassenen als voor jeugd-professionals?
Voor allemaal. Het heeft zo veel invloed dat je dit eigenlijk breed moet aanbieden: laagdrempelig POH-ggz, behandelpraktijk verslavingszorg, maar ook binnen het sociale domein. We richten ons met deze cursus op de zorgprofessionals en dat is dus erg breed. Van verpleegkundigen tot psychologen, van jeugdzorg tot ouderenzorg; overmatig schermgebruik speelt overal een rol.

Persoonlijk

Wat is jouw persoonlijke relatie met je smartphone? Heb je zelf strategieën moeten ontwikkelen om de balans te bewaren?
Ik heb over het algemeen een goede balans gevonden, waarbij ik mijn smartphone 's ochtends zo min mogelijk en tussen 22 en 8 uur helemaal niet gebruik. Als ik me ellendig of gestrest voel, sta ik daarbij stil in plaats van er voor weg te rennen. En vooral bedenk ik waar ik mijn tijd wél aan wil besteden en ga dat vervolgens doen.

Je ziet jongeren vaak foto's maken en bedenken hoe en wanneer ze dat op Instagram posten, in plaats van dat ze genieten van het moment. Dat is precies wat ik probeer te voorkomen; dat de telefoon belangrijker wordt dan het leven zelf.