Zijn betrokkenheid bij bemoeizorg ligt besloten in de herinnering aan zijn naar eigen zeggen perfecte jeugd, in een arbeidersbuurt in Utrecht. ‘Mijn ouders werkten hard in hun slagerij, mijn broers en ik leefden op straat. Om ons heen was sprake van armoede en werkloosheid, veel mensen waren dak- of thuisloos. Toch was iedereen er voor elkaar.’
Na zijn diensttijd bij de mariniers belandde hij min of meer toevallig bij de opleiding in de psychiatrie. ‘Al tijdens het informatie-uurtje ben ik door het vak gegrepen, dat vergeet ik nooit meer. De uitdaging om het contact aan te gaan met bijzondere mensen met een bijzondere gebruiksaanwijzing; ik noem het wel een zachte wetenschap. Er is moed voor nodig en je moet ongemak kunnen verdragen.’
‘Bemoeizorg kost tijd en geduld’
Interview met Harry Gras
29 maart 2023
In professionele distantie gelooft hij niet. Onderdeel van bemoeizorg is juist presentie: er zíjn. Hoofdopleider, docent en mede-oprichter van de Post-hbo opleiding Bemoeizorg, Harry Gras heeft meer dan achtendertig jaar ervaring in de psychiatrie, met name in de openbare geestelijke gezondheidszorg. ‘Bemoeizorg vergt moed en je moet ongemak kunnen verdragen.’
'Ik kijk waar iemands behoefte ligt en ga op zoek naar wat wél werkt'
Harry Gras
Zorgvuldige zorgzoekers
‘In de jaren negentig werd eigen regie belangrijk en het individu stond steeds meer centraal. Maar er is een groep mensen die heel moeilijk zelf een hulpvraag kan stellen, zij weten niet waar te beginnen. In die tijd is bemoeizorg ontstaan. Geen bemoeienis, maar een uitgereikte hand’, aldus Gras. ‘Ik kijk waar iemands behoefte ligt en ga op zoek naar wat wél werkt.’In plaats van over zorgmijders spreekt Gras liever over ‘zorgvuldige zorgzoekers’. ‘Zij zijn degenen die niet in ons volkstuintjesmodel passen. Voor hen is er niet het juiste vakje of de juiste expert en dan val je tussen wal en schip. Dat kan iedereen overkomen, het leven wordt steeds moeilijker. Denk maar eens aan die ingewikkelde brieven die je als burger krijgt, mensen worden overschat. Er is meer armoede en dat levert schuld en schaamte op. Mensen belanden op straat of reduceren stress met middelengebruik. Er zijn economische dak- en thuislozen en illegalen. Leven wordt overleven, dat ligt dicht bij elkaar.’
Hoe mensen bij bemoeizorgers op het netvlies komen is per gemeente verschillend, weet Gras. ‘Straathoekwerkers en straatteams spreken de mensen op straat aan. Of mensen worden aangemeld bij zorgloketten, overlegvormen, buurtteams of zorgnetwerken. Hulpverleners gaan vervolgens het contact aan. Niet starten met een intake, maar aansluiten. Dat kost tijd en geduld.’
In professionele distantie gelooft Gras niet. ‘Die verschillende expertises en hokjes in de hulpverlening brengen dat met zich mee. Onderdeel van bemoeizorg is juist presentie. Er zíjn. Als mensen niet met een hulpvraag naar ons komen, dan gaan wij naar hen toe.’
'Het belangrijkst is dat je dit werk vanuit je hart en met passie doet'
Harry Gras
Perspectief en hoop
Om mensen te verleiden tot zorg heb je bijzondere competenties nodig, vindt Gras. Hij somt op: ‘Moed, altruïsme, doortastendheid, incasseringsvermogen, een enorme betrokkenheid, geen 9 tot 5 mentaliteit. Je moet figuurlijk ‘durven boksen’; aaien en af en toe een tik geven. Het belangrijkst is dat je dit werk vanuit je hart en met passie doet.’Bemoeizorg is mensen toeleiden naar zorg en dan langzaam anders gaan vasthouden en loslaten. ‘Mensen zijn ongelooflijk veerkrachtig en creatief om te overleven en als hulpverlener kun je perspectief en hoop bieden. Deze groep wil net als iedereen erbij horen maar niet in een traject worden geduwd. Ze willen een mens tegenover zich, geen hulpverlener. Durf te beamen dat je het soms niet weet en reflecteer wat maakt dat het contact bij de een wel lukt en bij de ander niet.’