'Er is geen universele manier om tegen gezondheid aan te kijken'

Interview met Hedda van 't Land, directeur RINO Groep

16 april 2018
 

Hedda van 't Land, directeur RINO Groep

Vrijwel nergens kom je als professional mensen met zoveel verschillende achtergronden tegen als in de zorg. Niet alleen kampen patiënten met heel uiteenlopende psychische problematiek. Steeds vaker verschillen ze ook qua nationaliteit, geloofsovertuiging en culturele afkomst. Effectief omgaan met die diversiteit - en de dilemma's die hiermee samenhangen - vergt specifieke competenties van zorgverleners. Want zolang een patiënt zich onbegrepen voelt, zal de behandeling niet aanslaan.

​​​​​​​Met iemand die geboren en getogen is in Amsterdam ga je als hulpverlener waarschijnlijk op een andere manier in gesprek dan met iemand uit Appelscha of Afghanistan. Hetzelfde geldt voor een patiënt uit Sneek, Sittard of Syrië. In begeleidings- en behandelingssituaties moet je kunnen inspringen op de verschillende referentiekaders van waaruit deze patiënt denkt, praat en de aandoening beleeft. 'Je referentiekader wordt niet alleen gevormd door wie je bent', zegt Hedda van ’t Land, 'maar ook door je opvoeding, alles wat je hebt meegekregen vanuit je culturele achtergrond, en door hoe je bent geworden tot wie je bent. Om recht te kunnen doen aan de unieke persoon die voor je zit, moet je als hulpverlener je patiënt kunnen zien in het licht van zijn of haar persoonlijke geschiedenis en achtergrond. Alleen dan kun je namelijk een behandelrelatie aangaan die helend is.'


Leren omgaan met die diversiteit is dus echt een must?

'Zeker! Zonder kennis van de culturele context van de patiënt is er een groter risico op een foute diagnose. Dit kan ook leiden tot allerlei misverstanden of gebrek aan verbinding. Uiteindelijk kan een behandeling hierdoor zelfs stagneren, omdat de patiënt zich niet werkelijk begrepen of gehoord voelt.'

Er zijn tal van culturen waarin psychische problemen vanuit niet-psychologische verklaringsmodellen worden beschreven en begrepen. In hoeverre kun en moet je daar als zorgverlener in meegaan?

'Ik sprak eens een hulpverlener die al ruim een jaar een allochtone patiënt met een psychotische depressie behandelde. Die patiënt was ervan overtuigd dat hij bezeten was door geesten - djinns. Omdat de hulpverlener de verbinding met deze patiënt centraal stelde, nam hij dat geloof in geesten voor lief. Van daaruit werkte hij mee aan het uitdrijven van die geesten. Maar dan wel met de methodieken die hij daarvoor tot zijn beschikking had, dus bewezen effectief. Met een afwijzende reactie van de hulpverlener was de patiënt waarschijnlijk gestopt met de behandeling vanuit het gevoel niet serieus genomen te zijn. Maar nu konden ze samenwerken aan het herstel. In onze cultuur zijn wij gewend om te zeggen: ‘ik voel me depri’. Dat zit min of meer in onze taal ingebakken. Sommige cliënten uit andere culturen zijn dat niet gewend. Zij uiten zich veel meer in termen van pijn, lichamelijke pijn.'

Waar komt jouw interesse in het omgaan met diversiteit vandaan?

'Tijdens mijn studietijd gaf ik Nederlandse les aan migranten. Een cursist uit Marokko vertelde me toen een verhaal, dat me altijd is bijgebleven. Zijn jongere broer was verstandelijk gehandicapt. Zijn ouders raadpleegden een genezer uit het dorp die zijn broer via rituelen probeerde te genezen. Dat verhaal raakte mij, omdat ik opeens besefte dat er geen universele manier is om tegen ziekte, gezondheid, diagnose en behandeling aan te kijken. Allemaal nemen we de wereld waar vanuit ons eigen referentiekader. Toen ik daarna in Spanje, de Verenigde Staten en Engeland woonde en werkte, kon ik dat als buitenstaander ook ervaren. Het was heel leerzaam om daar te voelen hoe 'Nederlands' ik tegen dingen aankeek.'

Geef eens een voorbeeld?

'Toen ik in de VS woonde, kwam ik bijvoorbeeld mensen tegen die bewust tegen een collectieve zorgverzekering waren. Voor mij, komend uit een land waar zorg als collectieve verantwoordelijkheid wordt gezien, waar iedereen verplicht verzekerd is en solidariteit aan de basis van alle medische zorg ligt, was dit moeilijk om te begrijpen. Het was confronterend om de gevolgen te zien: kansarme mensen met een slechte gezondheid die op straat in de VS bedelen.'

Dus het was geen toeval dat je daarna betrokken was bij enkele onderzoeken op dit terrein?

'Nee! Na mijn studie Psychologie schreef ik mijn proefschrift over cross-culturele factoren die van invloed zijn op de tevredenheid over de hulpverlener, de huisarts. En daarna heb ik bij het Trimbos-instituut inventarisaties uitgevoerd naar de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg onder allochtonen en naar de factoren die ten grondslag liggen aan drop-out van allochtone cliënten in de ggz.'

Wat is volgens jou dé centrale competentie die hulpverleners moeten hebben om te kunnen werken met patiënten uit een andere cultuur?

'Het gaat erom dat een hulpverlener een patiënt kan zien in zijn of haar context en de dilemma’s kan navoelen die daar spelen. Zo kan er verbinding gelegd worden. Tegelijkertijd is wel een randvoorwaarde dat een hulpverlener zich bewust is van zijn eigen context.'

Wat doet de RINO Groep op het gebied van diversiteit?

'De RINO Groep organiseert een aantal mooie trainingen op dit vlak, en graag breid ik de komende jaren de deskundigheidsbevordering op het vlak van interculturele hulpverlening verder uit. Want in onze multiculturele samenleving is het niet meer dan logisch dat hulpverleners leren hoe zij effectief met diversiteit omgaan. Maar onze betrokkenheid bij dit onderwerp reikt verder dan ons opleidingsaanbod. Wij willen ook meer diversiteit in ons team van medewerkers, onze docenten en de deelnemers aan onze opleidingen. Daar gaan we ons de komende jaren hard voor maken. Waar ik ook erg verheugd over ben, is dat de RINO Groep samenwerkt met de IMC Weekendschool, waar kinderen uit achterstandswijken in contact worden gebracht met professionals die ze normaliter niet tegenkomen. Psychologen, psychiaters, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen die aan de RINO Groep zijn verbonden, gaan er lesgeven als gastdocent. Zo kunnen deze kinderen hun horizon verbreden en krijgen ze de bagage mee om later te kunnen worden wie ze willen zijn.'
(Lees Hedda's blog over de IMC Weekendschool: 'Hier maken we toekomst').

Ons opleidingsaanbod:

Diagnostiek en behandeling van getraumatiseerde vluchtelingenkinderen en -gezinnen
Professionals die werken met vluchtelingen krijgen bij ons les van Trudy Mooren en Marloes de Kok, allebei werkzaam bij Centrum ’45. 
 
Yucelmethode
Mehmet Yucel traint professionals om mensen te helpen die verbaal minder vaardig zijn.
 
Cultuursensitief behandelen: psychotherapie bij andere culturen
Jeroen Knipscheer leert je hoe je de slagingskans vergroot van behandelingen bij cliënten uit een niet-westerse cultuur.
 
Veel culturen, één zorg: In de zorg voor mensen met een VB
Hilde Zevenbergen laat zien wat de invloed van culturen is op hoe mensen denken en voelen en leert je daarbij stil te staan in elke situatie.