De ander écht zien

24 januari 2020
 

Hedda van 't Land

Bestuurder RINO Groep

In deze blog gaat Hedda in op de vraag of de mens van nature geneigd is om de ander écht te zien, zonder vooringenomenheid, of kijken we juist liever weg van de ander?

Bij de ingang van de supermarkt aan de Overtoom raakte ik in gesprek met de verkoper van de Amsterdamse straatkrant Z! Toen ik mijn winkelwagentje terugzette, stond hij weer naast me en zei dat hij mijn boodschappen naar buiten wilde dragen. Hij hing de tassen kordaat aan mijn fietsstuur. Met een glimlach stapte ik op mijn fiets. ‘Dank je wel!’ zei ik. ‘Dag!’ zei hij. En hij liep weer terug naar zijn vaste standplaats bij de ingang van de supermarkt.

Alledaagse goedheid

La petite bonté noemt filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995) dit. Oftewel: alledaagse goedheid. Deze kleine vorm van goedheid is belangrijker dan je denkt. Want een connectie met iemand maken en de ander écht zien is niet vanzelfsprekend. Ons vermogen geraakt te worden door een ander en zijn of haar situatie werkelijk te zien staat volgens Levinas op gespannen voet met een ander kenmerk van de mens, namelijk onze neiging om juist weg te kijken van de ander of de ander zelfs kwaad te doen.  
 
Ervaringen in een Duits kamp tijdens de Tweede Wereldoorlog zette een grote stempel op het denken van Levinas. In het kamp had hij aan den lijve ondervonden wat het betekent om niet écht gezien te worden. Alles was er daar op gericht geweest om hem zijn identiteit af te nemen. Op basis van deze ervaring ontwikkelde hij een nieuwe ethische filosofie; een die bij ‘de ander’ begint en niet zozeer bij ‘het ik’. Een waardig en moreel goed mens is volgens Levinas iemand die de ander en het appèl dat de ander op ons doet écht ziet, zonder vooringenomenheid. Zijn achterliggende gedachte: pas in relatie tot de ander komen wij als mens tot ontplooiing.
 

De mens als sociaal dier

Dat sociale relaties en vriendschappen essentieel zijn voor de mens blijkt inmiddels ook uit onderzoek: mensen leven eenvoudigweg langer en zijn over het algemeen lichamelijk gezonder als ze vrienden hebben.

'Mensen leven eenvoudigweg langer en zijn over het algemeen lichamelijk gezonder als ze vrienden hebben.'

Hedda van 't Land

Het écht zien van de ander en het hebben van sociale contacten zijn dus letterlijk van levensbelang. Want de mens is een sociaal dier. Filosoof Hannah Arendt  - ze schreef een boek over het proces tegen SS-er Adolf Eichmann - stelt dat onze behoefte aan vriendschap en liefde menselijker is dan ons verlangen naar haat en geweld; en als mensen toch voor haat en geweld kiezen, dan verschuilen ze zich volgens haar achter denkbeelden waaruit blijkt dat het kwade toch uiteindelijk het goede is.

Uit onderzoek blijkt ook dat het merendeel van de mensen een pro-sociale houding heeft, zich coöperatief opstelt en graag iets voor de medemens wil doen. Hoe ouder, hoe socialer. ’Door ervaring leren we dat sociaal gedrag op lange termijn meer oplevert dan egoïsme’ zegt hoogleraar psychologie Paul van Lange hierover in Psychologie Magazine. We willen ook het gevoel hebben dat iemand je te hulp schiet als het niet goed met je gaat. Vandaar ook dat psychiater Dirk de Wachter oproept dat we meer met elkaar in gesprek moeten, elkaar meer moeten zien, ons kwetsbaarder moeten durven opstellen, ons verdriet met elkaar moeten delen. Het is menselijk en het doet ons gewoonweg goed.

Écht zien?

De filosofische ethiek van Emmanuel Levinas is in deze tijd actueler dan ooit. Bij iedere situatie - groot of klein, maatschappelijk of persoonlijk - stel ik mezelf tegenwoordig de vraag: wordt de ander écht gezien of wenden we ons juist af?


Bronnen:

Bekijk alle blogs van Hedda

 

Hedda van 't Land

Bestuurder RINO Groep