Afscheidssymposium ter ere van dr. Sjoerd Colijn  (PTSYM24)

Natuurlijk zijn behandelmethodieken als Schematherapie en Mentalization-Based Treatment bewezen effectief. Of toch soms. En vaak eigenlijk ook niet. Of toch niet zo effectief als we graag willen geloven. In deze presentatie beargumenteer ik dat ze eigenlijk vooral effectief zijn in de handen van een select groepje experts. De meeste behandelaars – u en ik – zijn betere behandelaars zonder deze methodieken. Ik schuif als alternatief voor de ‘evidence-based’ behandelingen twee common factors voor effectieve behandelingen naar voor: eenvoud en lef. Ik zal – min of meer evidence-based – aantonen dat eenvoud qua methodiek de meeste behandelaars beter maakt. En ik zal beargumenteren waarom dat zo is en waarom dat vooral speelt in de behandeling van mensen die erg onveilig gehecht zijn (de meeste van onze patiënten dus). Maakt dat dat we geen deskundigheid meer nodig hebben? Nee, helaas (of gelukkig) niet. Deskundigheid is immers nodig voor de tweede common factor: lef. Lef zorgt ervoor dat behandelaars in tegenstelling tot ‘gewone’ mensen een stap vooruit zetten wanneer ‘the going gets tough’. En zo komen de MBT’s en Schematherapieën van deze wereld dan toch via de achterdeur weer binnen…

Joost Hutsebaut is klinisch psycholoog en werkt als behandelar en onderzoeker bij de Viersprong. Hij heeft een bijzondere leerstoel aan de Tilburg University en werkt voor het Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen. Hij doet onderzoek en publiceert over vroege interventie bij persoonlijkheidsstoornissen, het alternatieve model voor persoonlijkheidsstoornissen en de generieke behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Hij stond ook mee aan de wieg van de Guideline-Informed Treatment for Personality Disorders (GIT-PD).

Emoties komen steeds meer op de voorgrond te staan in de psychotherapie literatuur. Verstoringen op het vlak van emoties – te veel emoties, te weinig emoties, ondraaglijk pijnlijke emoties - worden gezien als uitingen van verstoord psychologisch functioneren.  Werken met emoties in psychotherapie is een niet weg te denken focus in alle psychotherapeutische oriëntaties. Maar wat wordt er precies begrepen onder ‘emoties’?  Gaat het om lijfelijke affectieve gewaarwordingen of toestanden? Over basale affecten gepaard met lijfelijke actietendensen? Of om emotionele betekenisvolle belevingen? Waarom hebben wij emoties?  Waartoe dienen zij? Zijn emoties aangeboren of aangeleerd? Zijn emoties een reactie op de prikkels vanuit de omgeving of ontstaan zij van binnenuit? Hoe kunnen emoties enerzijds voor problemen zorgen en anderzijds bijdragen aan de oplossing van problemen?  En hoe – via welke interventies – kunnen psychotherapeuten werken met emoties zo dat deze bijdragen aan een gelukkiger leven en een beter intrapsychisch en interpersoonlijk functioneren?  Dit brengt ons meteen ook bij de cruciale vraag: hoe kan het leren werken met emoties vormgegeven worden in de opleiding tot psychotherapeut?

Greet Vanaerschot is professor in de psychotherapie, CAPRI faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen, Universiteit Antwerpen en vrijgevestigd psychotherapeut in groepspraktijk Anthos, Erps-Kwerps. Zij is gespecialiseerd in therapeutische relatie, differentiële empathie bij verschillende problematieken, hanteren van therapeutische relatie en therapeutisch bewerken van relatiebreuken en fragiele processen bij persoonlijkheidsstoornissen, trauma en dissociatieve stoornissen. 
 
In 2021 ontving Greet Vanaerschot de Wim Trijsburgprijs voor psychotherapie.
 

In het leven van de patiënt is de therapeut slechts een toevallige voorbijganger. ‘Toevallig’, omdat de meeste patiënten niet zo gefortuneerd zijn dat ze hun eigen therapeut kunnen kiezen. Dit onloochenbare feit is absoluut meer dan een bijkomstigheid. In psychotherapie hoort het om de worstelingen van de patiënt te gaan, en niet om de persoon (en eventuele worstelingen) van de therapeut. Tegelijkertijd is de toevallige persoon van de therapeut in hoge mate bepalend voor de richting en inhoud van de therapie. Alleen in therapieën die protocollair en gestandaardiseerd zijn is de therapeut niet meer dan een ‘productleverancier’, en daarmee min of meer inwisselbaar. Maar protocollaire en gestandaardiseerde therapieën missen per definitie een van de belangrijkste werkzame elementen van psychotherapie: dat de patiënt de problematische omgang met eigen gevoelens, overtuigingen, driften en interpersoonlijke patronen het best leert zien in directe hier-en-nu interactie met de therapeut (in groepsbehandeling: ook met mede-groepsleden). De specifieke persoon van de therapeut -geslacht, leeftijd, etnische achtergrond, persoonlijkheidsstijl, eigen levenservaringen etc.- speelt onvermijdelijk mee in hoe de inzichten en gedragsverandering bij elke patiënt vorm krijgen in een unieke relationele therapeutische context: A new therapy for each patient (Norcross & Wampold, 2018). Voor de ‘romantici’ in het veld is deze realiteit een aangename en geruststellende gedachte. De diehards van de evidence-based practice  verwerpen of negeren deze realiteit liever. Hen is die realiteit namelijk een gruwel. De uniciteit -en daarmee: de onvoorspelbaarheid-  van elke therapeutische relatie heeft zowel fraaie als lelijke en zelfs grimmige kanten. En laten zowel die fraaie als lelijke kanten in potentie nou net de meest krachtige veranderfactoren zijn! Hoe merkwaardig eigenlijk: psychotherapie werkt vooral door en via de relatie met iemand die slechts voorbijganger is.

Anton Hafkenscheid, klinisch psycholoog-psychotherapeut, Arkin/Sinai Centrum         
 

Ongeveer 80 procent van de Nederlanders maakt een potentieel traumatische ervaring mee. Een minderheid, 5 tot 10 procent, ontwikkelt na deze ervaring een posttraumatische stressstoornis. Elke KP-PT krijgt dan ook te maken met cliënten die zijn blootgesteld aan dergelijke ervaringen en PTSS of andere gevolgen ervaren. Ons discours over traumabehandeling richt zich echter voornamelijk op de wetenschappelijk evidentie rondom PTSS. De context van de cliënt én de therapeut wordt hierbij regelmatig uit het oog verloren. Het begrijpen van die context en het wisselen van perspectieven is dan ook een noodzakelijke vaardigheid voor elke therapeut.  

Elisa van Ee is bijzonder hoogleraar psychotraumatologie in ontwikkelingsperspectief aan de Radboud Universiteit en klinisch psycholoog, psychotraumatherapeut en systeemtherapeut bij het Psychotraumacentrum Zuid-Nederland van Reinier van Arkel. Zij is daarnaast Hoofdopleider Psychotherapie bij het SPON Nijmegen.