Trauma in gezinnen bespreekbaar maken: ‘De woordeloosheid is het meest belastend’

‘Trauma is zo’n pijnlijke ervaring voor een mens dat de andere gezinsleden dat aanvoelen, ook als het nooit besproken is. Om die pijn niet erger te maken, zullen ze er ook niet over beginnen. Dat geldt nog sterker als het trauma binnen het gezin heeft plaatsgevonden. Dan is er bijvoorbeeld de angst dat de politie erbij zal worden gehaald, dat het gezin uit elkaar zal vallen. Zo blijft een trauma als een onuitspreekbaar geheim in de lucht hangen. Maar die woordeloosheid is het meest belastend. Die maakt bijvoorbeeld dat een kind verstilt en altijd eerst kijkt: hoe zit mama erbij vandaag, is het veilig voor mij, wat kan ik vandaag van haar vragen? Of dat de relatie tussen partners meer verstoord raakt door het zwijgen dan door het trauma zelf.’

‘Een stel kwam bij mij voor relatietherapie. Al snel kreeg ik door dat ze elkaar geen moment aankeken. Ik benoemde dat mij dat opviel en vroeg of dat altijd al zo geweest was. Sinds drie jaar, was het antwoord – sinds zij hem had verteld dat ze misbruikt was door haar twee broers. De man had altijd gevoeld dat er iets zwaars boven haar hing, en was woest dat ze hem dat nooit eerder had verteld. De vrouw schaamde zich ervoor dat ze dat nooit had gedurfd, ondanks dat hun relatie altijd goed was geweest. Door de tijd te nemen om hen tactvol maar met doorzettingsvermogen te bevragen, kon zich ontvouwen wat hier aan de hand was en wat zij in hun situatie wilden veranderen.’

‘Hulpverleners redeneren vaak net als gezinsleden: ze zijn bang dat ‘bespreken’ de situatie nog erger zal ontregelen en draaien daarom om de hete brij heen. Of ze willen dat degene met het trauma dat zelf onthult. Maar dat geeft te veel spanning, dus dat gaat niet gebeuren. Van de hulpverlener vraagt zo’n situatie compassie, tact en moed – om het toch aan de orde te stellen, ernaar te vragen en het te benoemen. Je kunt bijvoorbeeld vragen: moet ik denken aan een gebeurtenis als... Dan hoeven mensen alleen maar ja of nee te zeggen. Vervolgens leg je hen voor of het een onderwerp is voor de therapie. Die keus is aan hen.’

‘Tijdens mijn lezing geef ik veel voorbeelden van situaties uit mijn praktijk en de taal die ik dan gebruik om trauma bij mijn cliënten op tafel te krijgen. In de workshop gaan we dat oefenen. Daarbij laat ik ook zien hoe je jezelf kunt inbrengen in dat gesprek en hoe je je team kunt inzetten als een situatie voor jou persoonlijk te zwaar is.’

‘Als therapeuten moeten we ons allereerst realiseren dat wij onze cliënt misschien twee keer per week zien, maar dat het gezin elke dag te maken heeft met de problematiek. Als een kind dan bijvoorbeeld niet weet wat er gaande is, kan het nog meer verstillen dan het al deed door het trauma. Maar een goede samenwerking met het gezin draagt ook bij aan de individuele behandeling. Als het je als hulpverlener bijvoorbeeld ontgaat dat je cliënt de spanning van de behandeling tegengaat door excessief te drinken, kan die behandeling eindeloos duren zonder resultaat, terwijl je contact met gezinsleden je dat inzicht al vroeg kan geven. Plus: als het systeem niet betrokken is, kan het geen optimale ondersteuning bieden. Zo neemt de man van een cliënte van mij het huishouden en de kinderen helemaal van haar over op de dagen dat zij haar EMDR-therapie ondergaat. Mijn ervaring is dat een geïntegreerde benadering – dus een combinatie van individuele én systeemtherapie –  het mogelijk maakt dat mensen beter en sneller herstellen.’