‘Ik heb geleerd om kleiner te kijken’

Leidinggeven met de deur open

Corné Verhoeven werkte bij Emergis – een grote GGZ-instelling in Zeeland – op verschillende plekken. Hij startte als psychiatrisch verpleegkundige op een afdeling voor langdurende zorg en werkte daarna als sociaal- psychiatrisch verpleegkundige in een FACT-team. Nu is hij teamleider bij de sector Ouderen-GGZ. Als leidinggevende houdt hij welbewust de deur van zijn kantoor open om feeling te houden met de cliënten op de afdeling. ‘Dat leidt tot spontane ontmoetingen waar ik veel informatie uithaal, ook voor de medewerkers die ik aanstuur.’

Tijdens zijn loopbaan maakte Corné zich de SRH-methodiek steeds meer eigen. Zo werd hij SRH-coach en SRH-docent, en zit hij nu als expert in het zogeheten SRH-kernteam. Dit team volgt vanuit de RINO Groep alle ontwikkelingen die van belang zijn voor SRH en de verspreiding daarvan, en houdt daarnaast ook de na- en bijscholing up to date.

‘Ik vond SRH interessant, omdat het daarbij niet zozeer gaat om op het oplossen van problemen, maar vooral om het verhogen van de kwaliteit van leven – en dat door als hulpverlener zo goed mogelijk aan te sluiten bij de krachten van cliënten. Door SRH heb ik geleerd om kleiner te kijken: ik houd altijd in mijn achterhoofd dat het niet gaat om welke stappen iemand vanuit mijn optiek kan zetten. Veel belangrijker is het om aan te sluiten bij wat een cliënt zèlf wil en kan. Het gaat om die attitude.’

Luisteren zonder oordeel

Het op deze manier bieden van ondersteuning, staat of valt met verbinding, waarbij cliënten zich veilig en gehoord voelen. Oprechte belangstelling voor hun grotere verhaal is daarom cruciaal, benadrukt Corné. ‘Van nature ben ik erg nieuwsgierig. Altijd weer vind ik het boeiend om te horen hoe mensen hun leven hebben geleid, wat zij hebben meegemaakt en hoe dat heeft doorgewerkt. Juist dat maakt mijn werk ongelofelijk leuk. Ik ga met cliënten het gesprek aan over wat ik zie, wat me opvalt of verbaast, zonder dat we het direct hebben over problemen. Dat doe ik bewust, want lukt het soms om te horen wat iemand - ondanks alle beperkingen en moeilijkheden - graag zou willen. Zo kun je een opening vinden om vooruit te komen.’

Behalve het tonen van oprechte aandacht is er nog een essentie, die Corné zich eigen heeft gemaakt: luisteren zonder oordeel. ‘Dat is hard werken voor me’, zegt hij lachend. ‘Ik ben namelijk geneigd om snel te oordelen. Daarom stel ik mezelf vaak de vraag: wat heb ik te vinden van wat ik in mijn werk tegenkom; kan ik dat ook laten zijn wat het is. Ook dat is een belangrijke basishouding van SRH.’

Vier V’s

Steunend Relationeel Handelen gaat uit van de krachten en kwaliteiten van cliënten. Een belangrijke startvraag is: wat gaat er goed in je leven, en hoe kun je dat verbreden naar levensterreinen waarop het minder goed loopt?

Corné Verhoeven: ‘Meestal is er een gedragsverandering nodig om problemen het hoofd te bieden. Denk aan het leren omgaan met een beperking, zodat iemand sterker in het leven komt te staan. De SRH-methodiek leent zich hier bij uitstek voor, omdat die is gebaseerd op een verzameling van instrumenten, werkwijzen en goed onderbouwde wetenschappelijke inzichten. Je kunt dus steeds het beste van diverse methodes inzetten, en dat met heel verschillend gereedschap. Maar het allerbelangrijkste instrument is: de relatie. Contact opbouwen, wederzijds vertrouwen winnen en kijken of je elkaar begrijpt - of weer kunt gaan begrijpen.’

Als hulpverlener kun je hierbij verschillende posities innemen: voor de client om hem mee te nemen, naast de client om samen op pad te gaan, of achter de client waarbij je volgt hoe de cliënt zelf zijn weg gaat. ‘Ik heb ook moeten leren om de cliënt op een gegeven moment los te laten, ook al kan het daarna weer misgaan’, zegt Corné. ‘Want helpen betekent niet altijd dat je dingen overneemt van de client; je moet soms ook dingen laten gebeuren en daar het gesprek over aangaan.’

SRH in de weerbarstige praktijk

De SRH-theorie klinkt mooi, terwijl de dagelijkse praktijk vaak weerbarstig is, zeker in de GGZ. Hoe maak je bijvoorbeeld verbinding met een client die middenin een psychose verplicht wordt opgenomen? ‘Zo’n cliënt is boos, niet in de realiteit, en overweldigd door alles wat er gebeurt. Ga er maar aanstaan als verpleegkundige!’ schetst Corné. ‘Als alwetende kun je in zo’n situatie de client ervan overtuigen of afdwingen dat die zijn pillen moet nemen. Maar je kunt je op zo’n moment ook bevestigend knikkend laten merken hoe vervelend de situatie is. Wil de cliënt met rust gelaten worden met de deur dicht, ook goed! Maar zelfs dan kun je aangeven dat je over een uurtje weer even langskomt om te kijken hoe het gaat. Daarmee maak je duidelijk dat je er bent voor die cliënt, en kun je samen op zoek naar hoe verder.’

‘Waar komen ze hun bed voor uit. De zorg voor de kat, een hobby, het vogelnestje in de tuin… Soms zijn mensen het zicht daarop kwijtgeraakt. Dan is het de kunst cliënten daar weer op zoek naar te laten gaan. Dat vergt vaak een reeks van gesprekken, en ook present zijn als het weer is misgegaan.’

In die gesprekken komt ook de vraag aan bod wie uit de omgeving wellicht steun kunnen bieden. ‘Heel belangrijk. Een vriend, een ouder of kind, wie uit je netwerk kan er een stukje met je meelopen. Zo voorkom je dat je je als hulpverlener onmisbaar maakt.’

Positieve Gezondheid

Op steeds meer plekken in de zorg wordt gewerkt vanuit het gedachtengoed van Positieve Gezondheid, in 2012 gelanceerd door Machteld Huber. Hierin wordt gezondheid omschreven als het vermogen om met alle uitdagingen van het leven (fysiek, emotioneel en sociaal) om te gaan - en dus niet in termen van het wel of niet hebben van een ziekte. Hoe past SRH hierin?

‘Positieve Gezondheid biedt een andere kijk op gezondheid, die geldt voor iedereen. Vanuit het medisch model hebben we geleerd om alles wat niet oké is te bestempelen als ongezond, afwijkend of ziek. Maar in dit concept, en in SRH, bepaal je voor een groot deel zelf wat gezondheid voor jou is’, licht Corné Verhoeven toe.

‘De grote overeenkomst tussen SRH en Positieve Gezondheid is dat de nadruk ligt op eigen regie, intrinsieke motivatie en veerkracht. Positieve Gezondheid biedt mogelijkheden om preventief, dus nog voordat problemen verergeren, in de volle breedte te zoeken naar het vergroten van de kwaliteit van leven. Bij Steunend Relationeel Handelen is dat niet anders. Werkend vanuit het eigen verhaal van mensen, gaat het bij SRH om de vragen: wat wil je met je leven, welke eerste stap zou je daarvoor kunnen zetten, en welke krachten kun je hierbij benutten? Met SRH krijg je het gedachtengoed van Positieve Gezondheid dus op de grond in het leven van alledag. Hiermee krijgen cliënten in hun eigen taal zicht op hun krachten, en worden ze gemotiveerd daarmee verder te gaan. Daar gaat ‘t om!’